ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ, ΕΙΝΑΙ "Διατροφική Κουλτούρα Ή Δίαιτα"

Της Γεωργίας Μεγαρίτη*

Οι διατροφικές συνήθειες είναι μία από τις πιο πολύπλοκες πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθορίζεται από πολλαπλά κίνητρα και κατευθύνεται και ελέγχεται από πολλαπλά ερεθίσματα. Η αποδοχή των τροφίμων είναι μια σύνθετη αντίδραση που επηρεάζεται από βιοχημικούς, φυσιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς παράγοντες.

Από την άλλη πλευρά η διαδικασίας της δίαιτας αφορά τη ρύθμιση της πρόσληψης τροφής με σκοπό τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης, ειδικά με σκοπό τη μείωση της παχυσαρκίας ή αυτό που θεωρείται περίσσεια σωματικού λίπους. Τα σχέδια διατροφής βασίζονται στη μείωση οποιουδήποτε από τα μακροθρεπτικά συστατικά (λίπη, υδατάνθρακες και πρωτεΐνες) που αποτελούν τις κύριες μερίδες τροφής που καταναλώνει ένα άτομο (εκτός από το νερό) και που είναι απαραίτητες πηγές ενέργειας.

Τι καθορίζει την διατροφική κουλτούρα;

Η ηλικία, το φύλο και η ψυχική κατάσταση είναι παράγοντες σημαντικής σημασίας. Οι άνθρωποι διαφέρουν πολύ στην αισθητηριακή τους αντίδραση στα τρόφιμα. Οι συμπάθειες και οι αντιπάθειες του ατόμου σε σχέση με τα τρόφιμα κινούνται σε ένα πλαίσιο φυλής, παράδοσης, οικονομικής κατάστασης και περιβαλλοντικών συνθηκών.

Πώς ξεκινά η διατροφική κουλτούρα;

Ο κάθε άνθρωπος διακατέχεται από αξίες, συμπεριφορές, συνήθειες και έθιμα, που αποκτώνται από τις πρώτες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, πολλά από τα οποία δεν διδάσκονται σκόπιμα από κανέναν και που εσωτερικεύονται τόσο καλά ώστε να παραμένουν στο ασυνείδητο για όλο το υπόλοιπο της ζωής του. Οι πεποιθήσεις για τα τρόφιμα μπορεί να έχουν ευεργετικές ή επιβλαβείς επιπτώσεις στην κατάσταση της υγείας.

Η παιδική διατροφική εκπαίδευση είναι επιτακτική στην προαγωγή της υγείας και στην πρόληψη ασθενειών. Δύο ευρέως προτεινόμενες στρατηγικές για την ενσωμάτωση της διατροφικής εκπαίδευσης που απευθύνεται σε παιδιά και νέους στην προσπάθεια προαγωγής της υγείας και πρόληψης ασθενειών είναι η διατροφική εκπαίδευση που βασίζεται στην οικογένεια και το σχολείο.

Τα σχολικά προγράμματα διατροφικής εκπαίδευσης που στοχεύουν σε πολύ συγκεκριμένες διατροφικές συμπεριφορές δείχνουν πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα σε σχέση με τη συμπεριφορά και την αλλαγή στάσης παιδιών και εφήβων. Ταυτόχρονα, η αντίληψη των γονέων για την ικανότητά τους να ελέγχουν τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών τους είναι πολύ σημαντικοί στην εγκαθίδρυση συνηθειών ευνοϊκών για την υγεία.

 Τι περιλαμβάνει η διατροφική κουλτούρα;

Ως παμφάγο ζώο, ο άνθρωπος λαμβάνει την τροφή του τόσο από ζωικές όσο και από φυτικές πηγές. Βασικά, ωστόσο, η θρεπτική αξία της διατροφής του καθορίζεται από τα θρεπτικά συστατικά που υπάρχουν στο έδαφος πάνω στο οποίο καλλιεργείται η τροφή του. Τα θρεπτικά στοιχεία στο έδαφος και η γονιμότητα του εδάφους εξαρτώνται όχι μόνο από τη γεωλογική δομή του αλλά και από τον τρόπο συντήρησης και καλλιέργειας του εδάφους.

Συχνά έχει αποδειχθεί ότι, σε πολλές περιοχές του κόσμου, οι άνθρωποι μπορούν να επωφεληθούν από τρόφιμα που στηρίζουν την υγιεινή ζωή παρά το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα, η διατροφή τους είναι ανεπαρκής.

Πολλοί άνθρωποι είναι αυστηρά χορτοφάγοι για θρησκευτικούς λόγους ή επειδή πιστεύουν στην ανώτερη αρετή των φυτικών τροφών. Άλλοι αποφεύγουν ορισμένα τρόφιμα απλώς και μόνο επειδή δεν τους αρέσουν. Αυτό πολλές φορές δημιουργεί αρκετές ανεπάρκειες όσον αφορά την πλειονότητα των μικρο και μακρο θρεπτικών στοιχείων.

Επίσης είναι και ο τρόπος μαγειρέματος και η συχνότητα των γευμάτων καθοριστικοί παράγοντες που επηρεάζονται από τη διατροφική κουλτούρα. Οι μέθοδοι μαγειρέματος έχουν σημαντική επίδραση όχι μόνο στον φυσικό χαρακτήρα του φαγητού που καταναλώνεται αλλά και στη θρεπτική αξία της διατροφής.

Η κουλτούρα πίσω από τη δίαιτα της απώλειας βάρους

Πολλές φορές υπάρχει και η κουλτούρα διατροφής που τοποθετεί τη λεπτότητα ως την κορυφή της επιτυχίας και της ομορφιάς, η κουλτούρα της διατροφής υποθέτει ότι η διατροφή με έναν συγκεκριμένο τρόπο θα έχει ως αποτέλεσμα το σωστό μέγεθος σώματος και την καλή υγεία.

Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει "σωστό" μέγεθος σώματος και ακόμη κι αν υπήρχε, δεν είναι εφικτό σε όποιον κάνει το "σωστό"  όπως αποδεικνύεται από το ποσοστό αποτυχίας 98% των διαίτων. Αυτή η «κουλτούρα της διατροφής» μας δημιουργεί να αισθανόμαστε άσχημα με τον εαυτό μας, να κρίνουμε και τους άλλους ανθρώπους ενώ προτείνει επίσης ότι η απώλεια βάρους θα μας βοηθήσει να νιώσουμε καλύτερα.

Η δίαιτα εργάζεται ενάντια της ορθής διατροφικής κουλτούρας από τη στιγμή που θέτει ότι η λεπτότητα ισοδυναμεί με υγεία και ότι η δίαιτα απώλειας βάρους είναι τόσο σημαντική ανεξάρτητα από κάθε ψυχικό και σωματικό κόστος. Η δίαιτα αυστηρής απώλειας βάρους αμφισβητεί τη διατροφική κουλτούρα που στηρίζει την υγεία και έχει αποδειχθεί ότι έχει αρνητικό αντίκτυπο στη γνωστική λειτουργία, την υγεία της καρδιάς και τη θνησιμότητα, συμβάλλοντας παράλληλα στην κοινωνική αδικία και την προκατάληψη του βάρους.

Τι ισχύει πραγματικά;

Ενώ αυτό που είναι πραγματικά "μέσος όρος" ποικίλλει σημαντικά ως προς τη γενετική, το οικογενειακό ιστορικό, τη φυλή, την εθνικότητα, την ηλικία και πολλά άλλα, το μέγεθος και το βάρος δεν αποτελούν στην πραγματικότητα καλοί δείκτες υγείας όπως και τα ποικίλα μεγέθη του σώματος.

Παρόλο που τα υγιή σώματα μπορεί να βρίσκονται σε κάθε μέγεθος και σχήμα, οι κοινωνικές μας εμπειρίες ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με το μέγεθος ενός συγκεκριμένου ατόμου και το στίγμα του βάρους του. Αυτά «οδηγούν τους ανθρώπους να νιώθουν μεγάλη ντροπή για το σώμα τους και να αισθάνονται ότι το να είσαι πιο αδύνατος αξίζει να το επιδιώξεις με κάθε κόστος.

Η απόκτηση σωστής διατροφικής κουλτούρας μπορεί να σταματήσει έναν τοξικό τρόπο ζωής για πολλούς ανθρώπους. Η σωστή κουλτούρα διατροφής στοχεύει να «διαλύσει» αυτό το καταπιεστικό σύστημα πεποιθήσεων που οδηγούν στις αυστηρές δίαιτες. Μέσα από την απόκτηση ορθής διατροφικής κουλτούρας είναι πιθανό να μπορεί κάποιος να τρώει υγιεινά και να κινεί το σώμα του με υγιή τρόπο.

Η σωστή καθοδήγηση και γνώση πάνω σε θέματα υγείας και διατροφής έχει ως στόχο να απαλλάξει τους ανθρώπους από την εμμονή τους με το σώμα τους, σπαταλώντας πολύτιμο χρόνο και ενέργεια στις επιλογές τροφίμων και στον υπολογισμό των θερμίδων.

Στόχος είναι οι άνθρωποι να τρέφονται με το φαγητό που θέλουν και χρειάζονται, και χωρίς να αποσπάται η προσοχή από τη συνεχή πείνα. Μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε ότι το μυστικό για την ευτυχία και την ελευθερία είναι η ορθή γνώση και η απαλλαγή από τις στερητικές ανθυγιεινές προτιμήσεις που οδηγούν οι λανθασμένες εντυπώσεις και πρότυπα.

Πηγές:

1. Christine M. Childhood nutrition education in health promotion and disease prevention. Bull. N.Y. Acad. Med.1989; 65(10); 1143-1153.
2. Anderson A & Cox D (2000). Five a day - challenges and achievements. Nutrition and Food Science 30(1):30-34.
3. Anderson AS, et al. (1998). Take Five, a nutrition education intervention to increase fruit and vegetable intakes: impact on attitudes towards dietary change. British Journal of Nutrition 80:133-140.
4. De Irala-Estevez J, et al. (2000). A systematic review of socioeconomic differences in food habits in Europe: consumption of fruit and vegetables. European Journal of Clinical Nutrition 54:706-714.
5. Devine CM, et al. (2003) Sandwiching it in: spillover of work onto food choices and family roles in low- and moderate-income urban households. Social Science and Medicine 56:617-630.
6. Gibney MJ (2004). European consumers’ attitudes and beliefs about safe and nutritious foods: concepts, barriers and benefits. In Proceedings of the International Food Conference: ‘Thinking beyond tomorrow’ held in Dublin June ’04.
7. Hampl JS, Heaton CL & Taylor CA (2003). Snacking patterns influence energy and nutrient intakes but not body mass index. Journal of Human Nutrition and Dietetics 16(1):3-11.
8. Wardle J, et al. (2000). Stress, dietary restraint and food intake. Journal of Psychosomatic Research 48:195-202.
9. Striegel-Moore RH, Dohm FA, Pike KM, Wilfley DE, Fairburn CG. Abuse, bullying, and discrimination as risk factors for binge eating disorder. Am J Psychiatry 2002;159(11):1902–1907

*Η Γεωργία Μεγαρίτη είναι Βιολόγος BSc, Μοριακή ∆ιατροφολόγος ΜSc, Wellbeing coach