Πόσες φορές έχετε αναρωτηθεί φεύγοντας από το σπίτι: «Μήπως έχω ξεχάσει την κουζίνα αναμμένη; Κλείδωσα την εξώπορτα; Έσβησα τα φώτα;» Αυτές είναι κάποιες από τις ερωτήσεις που μας περνούν από το μυαλό αρκετές φορές όταν απομακρυνόμαστε από το σπίτι μας ή όταν πηγαίνουμε ταξίδι.
Της Βασιλικης Μαργετη, ψυχολογος, BSc in Psychology with Criminology, Msc in Psychology and Health, Middlesex University, London
Ο κύριος λόγος για την ανησυχία αυτή είναι η ανασφάλεια που νιώθουμε μήπως συμβεί κάτι κακό και η αγωνία να το προλάβουμε. Η ανάγκη λοιπόν αυτή να προστατέψουμε ό,τι μας ανήκει ή αυτό που αγαπάμε είναι απόλυτα φυσιολογική.
Στην περίπτωση όμως που παρόμοιες ερωτήσεις παίρνουν τη μορφή βασανιστικού εσωτερικού μονολόγου με αποτέλεσμα το άτομο να δυσλειτουργεί καθημερινά, τότε τη σκυτάλη παίρνει ένα είδος νεύρωσης το οποίο στην επιστήμη της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής ονομάζεται ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ).
Τα τελευταία 10 χρόνια, η διαταραχή αυτή έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων και ερευνητών της ψυχικής υγείας και, τόσο η στάση απέναντι στη συγκεκριμένη νεύρωση όσο και η αξιολόγηση της αιτιολογίας της έχουν αλλάξει σημαντικά. Είναι τέτοιο το επιστημονικό ενδιαφέρον για την ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση που εκτιμάται ότι τα 5 τελευταία έτη έχει μελετηθεί όσο καμιά άλλη νεύρωση!
Τα χαρακτηριστικά της ΙΨΔ:
Είναι μια αγχώδης διαταραχή, με σοβαρή συμπτωματολογία και κίνδυνο να εξελιχθεί σε χρόνια νεύρωση. Χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης νεύρωσης είναι το έντονο άγχος, η δυσφορία, οι επαναλαμβανόμενες σκέψεις –ιδεοληψίες και κινήσεις οι οποίες οδηγούν σε ψυχαναγκασμό, η τελετουργική συμπεριφορά, οι εμμονές.
Ένας ψυχαναγκαστικός ασθενής είναι «υποδουλωμένος» σε μια ιδέα-εμμονή την οποία πρέπει να υπηρετεί καθημερινά και βασανιστικά (π.χ. «μόνο εάν πλύνω τα χέρια μου 5 συνεχόμενες φορές θα τα νιώσω καθαρά και άρα, θα είναι καθαρά! Μόνο έτσι θα προστατέψω την οικογένειά μου από τα μικρόβια που μεταφέρω!»). Αν και αναγνωρίζει την έντονη παθολογία στις σκέψεις του και τις συμπεριφορές του, το άτομο που πάσχει από ΙΨΔ είναι έρμαιο των διάφορων ιδεοληψιών με αποτέλεσμα να δυσλειτουργεί σε προσωπικό, συναισθηματικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Σε περίπτωση που αλλάξει κάπως τις κινήσεις του ή αρνηθεί να «υπακούσει» τις παράλογες σκέψεις του, τότε το άγχος που θα τον διακατέχει θα είναι απερίγραπτο!
Επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν ότι…
- Η συχνότητα εμφάνισης της ΙΨΔ κυμαίνεται μεταξύ 2% με 2.5% των ενηλίκων και των δυο φύλων
- Είναι η 4η πιο συχνή ψυχική διαταραχή μετά την κατάθλιψη και τις φοβίες
- Είναι 5 φορές πιο συχνή από τη σχιζοφρένεια και τη μανιοκατάθλιψη και 2 φορές πιο συχνή από τη διαταραχή πανικού
- Συνήθως η συμπτωματολογία της εκδηλώνεται στην εφηβική ή/και ενήλικη ζωή (αν και η παιδική ηλικία θεωρείται εξίσου ευάλωτη)
- Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες είναι το ίδιο ευάλωτοι να προσβληθούν από τη συγκεκριμένη νεύρωση
Κλινικά συμπτώματα της διαταραχής
Δύο είναι τα κυρίαρχα συμπτώματα της ΙΨΔ: ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμοί
Τι είναι οι ιδεοληψίες;
Είναι έμμονες σκέψεις ή εικόνες οι οποίες κατακλύζουν το μυαλό του ιδεοψυχαναγκαστικού ατόμου παρά τη θέλησή του. Πρόκειται για σκέψεις ενοχλητικές, επαναλαμβανόμενες και επίμονες, χωρίς πραγματική υπόσταση, που προκαλούν στο άτομο αρνητικά συναισθήματα όπως έντονη δυσφορία, υπέρμετρο άγχος, ανεξέλεγκτο φόβο και υπερβολική ανασφάλεια.
Συνηθισμένες έμμονες ιδέες
- Φόβος για πιθανή μόλυνση (φοβική ιδεοληψία)π.χ. «Είμαι πολύ βρώμικος/η επειδή με ακούμπησαν 2 άτομα στο λεωφορείο»
- Παθολογική αμφιβολία για πράγματα που ίσως βλάψουν εμάς ή τους άλλους (ιδεακή ιδεοληψία)π.χ. «Έκλεισα το θερμοσίφωνο να μην ανατιναχτούμε;», « Έσφιξα καλά τις βρύσες να μην πλημμυρίσουμε;»
- Επίμονη συμμετρία και τακτικότητα (ιδεακή ιδεοληψία)π.χ. «Το γάλα πρέπει να βρίσκεται δίπλα στο χυμό πορτοκάλι και κάτω από τη μαρμελάδα»
- Άγχος για πιθανή εκδήλωση επιθετικών ή/και σεξουαλικών παρορμήσεων σε λάθος άτομα και λάθος χρονική στιγμή (ιδεοληπτική παρόρμηση)π.χ. «Αυτή τη στιγμή μου’ρχεται να ουρλιάξω», «Ίσως χάσω τον έλεγχο και βγω γυμνή στους δρόμους»
- Άσκοπη επανάληψη λέξεων ή φράσεων (ιδεακή ιδεοληψία)π.χ. «Τι σου είπε χθες; τι σου είπε χθες; τι σου είπε χθες;», «Πω πω τι έγινε! πω πω τι έγινε! πω πω τι έγινε!»
- Έντονη διάθεση για ιδεομηρυκασμό (ιδεακή ιδεοληψία)π.χ. «Τι είναι ο άνθρωπος;», «Υπάρχει Θεός;», «Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος;»,
Τι είναι οι ψυχαναγκασμοί;
Είναι συγκεκριμένες συμπεριφορές που επαναλαμβάνονται με τρόπο τελετουργικό και σχολαστικό, τις οποίες υιοθετεί το άτομο με σκοπό να ανακουφιστεί από το άγχος που του δημιουργούν οι ιδεοληψίες του.
Με απλά λόγια, θα λέγαμε ότι οι ψυχαναγκασμοί είναι η «απάντηση» στις έμμονες ιδέες δηλαδή, το «ταίρι» των ιδεοληψιών. Είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες και καθόλου ευχάριστες πράξεις. Σε κάθε ιδεοληψία αντιστοιχεί ένας (ή και περισσότεροι) ψυχαναγκασμός/οι. Για παράδειγμα, οι ιδεοληψίες μόλυνσης συνοδεύονται από επίμονο πλύσιμο των χεριών ή αντιστοίχως, οι ιδεοληψίες αμφιβολίας προκαλούν ψυχαναγκαστικούς ελέγχους.
Συνηθισμένες ψυχαναγκαστικές πράξεις:
- Σχολαστική και επίμονη καθαριότητα
- Τακτοποίηση αντικειμένων με απόλυτη συμμετρία και αυστηρή τάξη
- Επαναλαμβανόμενες αριθμητικές πράξεις
- Κινήσεις που γίνονται μόνον με ένα συγκεκριμένο τρόπο
- Δυσκολία αποχωρισμού άχρηστων αντικειμένων
- Επανάληψη λέξεων ή φράσεων
Οι επιστήμονες εξηγούν:
Τα αίτια που προκαλούν την ΙΨΔ εντοπίζονται σε διάφορους παράγοντες οι οποίοι τις περισσότερες, αν όχι όλες τις φορές, δεν δρουν μεμονωμένα αλλά αλληλεπιδρούν. Κάποιοι από τους παράγοντες αυτούς είναι:
- η κληρονομικότητα
- οι νευροβιολογικοί παράγοντες (χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης, διαταραχή στη εγκεφαλική δραστηριότητα που ελέγχει την αντίληψη του φόβου και του κινδύνου και την ικανότητα ελέγχου των σκέψεων και των συμπεριφορών)
- το αυστηρό και απαιτητικό οικογενειακό περιβάλλον
- οι τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος
- οι λανθασμένες αντιλήψεις και πεποιθήσεις
- τα ακατάλληλα πρότυπα μίμησης
- οι ανεξέλεγκτες υποσυνείδητες παρορμήσεις και εσωτερικές συγκρούσεις (σύμφωνα με την ψυχαναλυτική προσέγγιση)
Τρόποι Θεραπείας
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αντιμετωπίζεται με ψυχοθεραπείες (κυρίως συμπεριφορική ή γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία) και κάποιες φορές ενισχύεται και με φαρμακευτική αγωγή, η οποία συνήθως περιλαμβάνει χρήσηαντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών ή/και νευροληπτικών φαρμάκων.
Για να ανακουφιστεί από το έντονο άγχος, ο ασθενής χρειάζεται να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό προκειμένου να βρει την αιτία/ες που προκάλεσε την εμφάνιση της νεύρωσης, να εντοπίσει τις λανθασμένες ή διαστρεβλωμένες αντιλήψεις του, να αναθεωρήσει τις πεποιθήσεις του, να βάλει σε τάξη τις σκέψεις του και να υιοθετήσει ένα πιο ήρεμο και λογικό τρόπο ζωής.
Οδηγός Αυτοβοήθειας
10 τρόποι να ανακουφιστείτε από τα ενοχλητικά συμπτώματα
- Διάβασε βιβλία και ενημερώσου σχετικά με την ΙΨΔ, εκλογίκευσε τα συμπτώματά της και πειραματίσου καθημερινά σε τρόπους συμπεριφοράς, αντίθετους με αυτούς που σου υποδεικνύουν οι έμμονες σκέψεις σου
- Μη νιώθεις ντροπή ή αμηχανία για τις σκέψεις σου και μην το κρύβεις σαν «ένοχο μυστικό». Ζήτα τη βοήθεια ενός ειδικού
- Χαλάρωσε, άλλαξε την κατεύθυνση της σκέψης σου και επικεντρώσου σε κάτι πιο θετικό και ευχάριστο
- Δοκίμασε να συνδυάσεις την αρνητική σκέψη σου με την ταυτόχρονη σωματική σου χαλάρωση
- Προσπάθησε να αντιστέκεσαι στις απαιτήσεις των εμμονών σου με το να αναβάλλεις συνειδητά την άμεση ικανοποίησή τους
- Φρόντιζε τον εαυτό σου, γυμνάσου τακτικά και δραστηριοποιήσου μέσα από δημιουργικές ασχολίες και χόμπι
- Προσπάθησε να περιστοιχίζεσαι από θετικούς και ευχάριστους ανθρώπους
- Μην απαξιώνεις τις προσπάθειές σου και να επιβραβεύεις την αγωνιστική σου διάθεση
- Μοιράσου με άλλους ανθρώπους τα συναισθήματά σου (ομάδες υποστήριξης)
- Βάλε εύκολους στόχους και οριοθέτησε τις προσδοκίες σου
Συγγενείς & Φίλοι: πώς μπορούν να βοηθήσουν;
- Ενισχύστε στο άτομο την ιδέα να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό!
- Μην αυτο-κατηγορείστε γιατί δεν ευθύνεστε εσείς για την εκδήλωση της ασθένειας!
- Αποφεύγετε να κάνετε «κομμάτι» της ζωής σας τις εμμονές του ιδεοψυχαναγκαστικού ατόμου νομίζοντας πως έτσι τον βοηθάτε!
- Επικεντρωθείτε περισσότερο στον άνθρωπο και την προσωπικότητά του και όχι στα αρνητικά του προβλήματός του!
- Αποφύγετε την αρνητική κριτική και τα αποθαρρυντικά σχόλια!
- Προσπαθήστε να καταλάβετε πως νιώθει!
- Δείξτε κατανόηση, υπομονή και επιμονή!
- Μη θυσιάζεστε! Να βοηθάτε μέχρι το σημείο που αντέχετε!
