Ζήλια, ερωτικό πάθος η αρρώστια;
Ζήλια: έντονο συναίσθημα ενοχλητικό, συχνά τυραννικό, τόσο για αυτόν που το νιώθει, όσο και γι' αυτόν στον οποίον απευθύνεται. Ανάλογα με τη διάρκεια και την ένταση ποικίλλουν και οι συνέπειες σε ψυχολογικό, αλλά και σε σωματικό επίπεδο. Η ζήλια αποτελεί κομμάτι της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης και σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία έχει τις ρίζες της πολύ μακριά στην προσπάθεια διατήρησης του ανθρώπινου γένους.
Το γονίδιο του εγωισμού
Η εξελικτική θεωρία δίνει την παρακάτω ερμηνεία για την ύπαρξη της ζήλιας στην ανθρώπινη φύση.
Για τους άντρες, η κτητικότητα που αισθάνονται απέναντι στη γυναίκα είναι ένας τρόπος να αποτρέψουν την απιστία. Με αυτό τον τρόπο βρίσκονται σε επαγρύπνηση και εξασφαλίζουν με κάθε τρόπο την πατρότητα στα παιδιά που θα αποκτήσουν, με δύο λόγια δηλαδή την εξέλιξη του είδους τους.
Για τις γυναίκες η ζήλια αποτελεί μια στρατηγική για να μην χάσουν από κοντά τους τον άντρα που θα τις αγαπά και θα τις στηρίζει στη ζωή τους. Με αυτό το μηχανισμό που είναι έμφυτος και στα δύο φύλα -υπάρχει στα γονίδια τους- εξασφαλίζεται η διατήρηση του ανθρώπινου γένους.
Ζήλια και φθόνος
Υπάρχει μια σημαντική εννοιολογική διαφορά ανάμεσα στη ζήλια και στο φθόνο. Το πρώτο συναίσθημα δεν είναι συνώνυμο του δεύτερου, γιατί το καθένα έχει διαφορετικό αντικείμενο. Ζηλεύουμε κάτι που ήδη έχουμε και δεν θέλουμε να χάσουμε, ενώ φθονούμε αυτό που δεν έχουμε και επιθυμούμε να αποκτήσουμε. Ο υπάλληλος, για παράδειγμα, μπορεί να νιώσει φθόνο για την προαγωγή κάποιου συναδέλφου. Γενικότερα, φθονούμε τους άλλους, γιατί απολαμβάνουν υλικά αγαθά, τα οποία εμείς δεν έχουμε. Στην περίπτωση της ζήλιας όμως, το άτομο έχει ήδη κάτι, π.χ., ένα σύντροφο, την αγάπη των γονιών ή κάποιου αγαπητού προσώπου, και δεν θέλει να χάσει αυτό το "κεκτημένο". Αυτό ακριβώς είναι το είδος του συναισθήματος που βασανίζει πολλά άτομα, άνδρες και γυναίκες, και σε αυτό θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας.
Ο άνδρας, βασισμένος περισσότερο στο αίσθημα της ιδιοκτησίας, θέλει τη δική του γυναίκα άσπιλη και αμόλυντη από ξένο άγγιγμα, ώστε να την έχει στην κατοχή του. Η γυναίκα όμως, η οποία λειτουργεί περισσότερο συναισθηματικά, ερμηνεύει την ανάγκη της σεξουαλικής απιστίας περισσότερο ως βιολογική πράξη και φροντίζει να διαφυλάξει, σε όλα τα άλλα επίπεδα, το δεσμό και τη σχέση της.
Ερωτική ζήλια
Υπάρχουν πολλοί τύποι ζήλιας, αλλά η πιο κοινή έχει σαν αντικείμενο τον ερωτικό σύντροφο. Μιλάμε δηλαδή για την ερωτική ζήλια. Εδώ παρατηρείται η εξής διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα. Παρόλο που τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες ζηλεύουν, ωστόσο το συγκεκριμένο αντικείμενο του φόβου τους είναι διαφορετικό. Οι περισσότερες γυναίκες εξομολογούνται ότι θα δέχονταν μια σεξουαλική απιστία του συζύγου/συντρόφου τους, αρκεί να μη συνοδεύεται από αισθήματα. Οι γυναίκες, δηλαδή, έχουν την τάση να ενοχλούνται λιγότερο από αυτή καθαυτή τη σεξουαλική πράξη απιστίας του συντρόφου τους, αλλά η ζήλια τους φουντώνει όταν μάθουν ότι ο σύντροφος τους ερωτεύτηκε την άλλη γυναίκα. Στους άνδρες, από την άλλη πλευρά, εμφανίζεται ακριβώς το αντίθετο μοτίβο. Μπορούν να συγχωρήσουν ευκολότερα και να δεχτούν μια πλατωνική έλξη της γυναίκας τους προς κάποιον άλλο άνδρα, αλλά, αν μάθουν ότι υπήρξε και σεξουαλική ένωση, τότε η ζήλια τους φτάνει στο κατακόρυφο. Οι διαφορές αυτές μπορεί να οφείλονται σε κοινωνικούς λόγους, αλλά και στο διαφορετικό ψυχισμό των δύο φύλων. Ο άνδρας, βασισμένος περισσότερο στο αίσθημα της ιδιοκτησίας, θέλει τη δική του γυναίκα άσπιλη και αμόλυντη από ξένο άγγιγμα, ώστε να την έχει στην κατοχή του. Η γυναίκα όμως, η οποία λειτουργεί περισσότερο συναισθηματικά, ερμηνεύει την ανάγκη της σεξουαλικής απιστίας ως καθαρά βιολογική πράξη και φροντίζει να διαφυλάξει, σε όλα τα άλλα επίπεδα, το δεσμό και τη σχέση της με το σύντροφό της.
Aποκλειστικότητα και αίσθημα ιδιοκτησίας
Η έννοια της αποκλειστικότητας είναι αυτονόητη σε κοινωνίες σαν και τη δική μας που στηρίζεται στη μονογαμία. Σε μια υγιή ερωτική σχέση πρέπει να υπάρχει σεβασμός της ελευθερίας και της προσωπικότητας των δύο εμπλεκομένων μελών. 0 συνδυασμός συντροφικότητας και ανεξαρτησίας, είναι μια ιδανική κατάσταση στην οποία λίγες σχέσεις καταφέρνουν να φτάσουν. Όταν η αποκλειστικότητα μετατρέπεται σε ιδιοκτησία, τότε η σχέση παύει να είναι υγιής και δημιουργεί πολλά και δισεπίλυτα προβλήματα. Το συναίσθημα της ζήλιας έχει άμεση σχέση με το ένστικτο της ιδιοκτησίας. Επιθυμία και άμεσος στόχος του ζηλιάρη είναι να "κυριεύσει" ολοκληρωτικά το σύντροφό του, να τιθασεύσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, να ελέγξει συνολικά την προσωπικότητα του, επιτυγχάνοντας ολοκληρωτική αφοσίωση.
Ποιους "προσβάλει" το μικρόβιο της ζήλιας;
Η ζήλια χτυπά κυρίως τους ανασφαλείς, κτητικούς ανθρώπους. Συγκεκριμένα: συναντάται σε ανθρώπους που είναι ευαίσθητοι, αλλά μόνο προς τις δικές τους ανάγκες. Είναι συχνά:
Αγχώδεις
Κτητικοί
Φθονεροί
Παρορμητικοί
Με χαμηλή αυτοεκτίμηση
Ο ζηλιάρης μπορεί να θεωρηθεί σαν άτομο ιδιαίτερα ανασφαλές που θέλει να έχει τον έλεγχο όλων των πραγμάτων και κυρίως της ερωτικής του σχέσης, καθώς επίσης έχει ανάγκη την απόλυτη στήριξη και αφοσίωση του παρτενέρ του, γιατί έτσι αισθάνεται ζωντανός και δυνατός.
Θεραπεύεται η ζήλια;
Η παθολογική ζήλια είναι ασθένεια που χρειάζεται ειδική θεραπεία. Το άτομο που ζηλεύει παθολογικά υποφέρει, αλλά του αρέσει. Εθίζεται στη ζήλια και, όταν τελειώνει η δόση των αμφιβολιών του, ψωνίζει κι άλλες από την πλούσια φαντασία του. Η ζήλια δεν βιώνεται ξεχωριστά από τον έρωτα. Ο ζηλιάρης γεύεται καθημερινή ηδονή και φόβο. Τη στιγμή που απολαμβάνει το κορμί της αγαπημένης του, την ίδια στιγμή φοβάται πως αυτό είναι έτοιμο να παραδοθεί στον εχθρό. Τυραννιέται με τη σκέψη της σαρκικής προδοσίας και η παραμικρή ένδειξη απιστίας (ένα τηλεφώνημα, ένα φιλί, ένα γράμμα, μια απουσία) γίνεται αιτία για φωνές, χαστούκια και σπασμένα πιάτα. Μπερδεύει το φανταστικό με το πραγματικό και όταν καμιά φορά οι υποψίες του διαψεύδονται, νιώθει απογοήτευση. Μια επιβεβαίωση θα τον έβγαζε απ' το τραγικό αδιέξοδο. Με τη βοήθεια της ψυχοθεραπευτικής αγωγής, ο ζηλιάρης θα μάθαινε να διαχειρίζεται καλύτερα τις αρνητικές του σκέψεις και να αλλάξει τη συμπεριφορά του. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις η ψυχολογική θεραπεία ενισχύεται από τη χρήση κάποιων φαρμάκων που αυξάνουν τη σεροτονίνη, την επονομαζόμενη "ορμόνη της καλής διάθεσης".
Υπάρχει λύση;
Υπάρχει λύση, αλλά πρέπει να τονίσουμε ότι το πρόβλημα αυτό δεν αντιμετωπίζεται από τη μια στιγμή στην άλλη και ότι χρειάζεται να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια και από τις δύο πλευρές. Η ζήλια αποτελεί συνήθως τον καθρέφτη των φόβων και της ανασφάλειας που αισθάνεται το άτομο που ζηλεύει. Αν και η συμπεριφορά του συντρόφου του μπορεί να του δίνει ερείσματα να ζηλεύει, σε γενικές γραμμές η ζήλια πηγάζει από τον εσωτερικό κόσμο του ιδίου. Έτσι, μια ειλικρινής συζήτηση ανάμεσα στους συντρόφους μπορεί να βοηθήσει να ξεκαθαριστούν κάποια πράγματα, αλλά δεν θα εξαλείψει απαραιτήτου το πρόβλημα. Το πιο σημαντικό για το άτομο που αισθάνεται ζήλια είναι να εξετάσει τα αίτια αυτού του βασανιστικού συναισθήματος, τους βαθύτερους φόβους και τις επιθυμίες του και τον τρόπο με τον οποίο επιδρούν όλα αυτά στις σχέσεις και τη ζωή του. Συχνά, η βοήθεια του ειδικού είναι καταλυτική, για να αισθανθεί το άτομο ελεύθερο και να βιώσει τις σχέσεις του χωρίς τις αρνητικές συνέπειες αυτού του πάθους.
Όταν η αποκλειστικότητα μετατρέπεται σε ιδιοκτησία, τότε η σχέση παύει να είναι υγιής και δημιουργεί πολλά και δισεπίλυτα προβλήματα.
Τα 4 επίπεδα της ζήλιας
Όταν η ζήλια γίνεται ανίατη ασθένεια
Πότε όμως η ζήλια από ένα δυσάρεστο συναίσθημα μετατρέπεται σε ανυπόφορη ασθένεια; Σύμφωνα με τον Φρόιντ, υπάρχουν τρία είδη ζήλιας: η φυσιολογική, η νευρωτική και η παθολογική. Πρόσφατα οι ψυχολόγοι έχουν διακρίνει και ένα τέταρτο είδος: την παράλογη "μανιακή" ζήλια.
1.Η φυσιολογική ζήλια είναι το συναίσθημα που αισθάνονται λίγο πολύ όλοι οι άνθρωποι σε κάποια φάση της ζωής τους και προκαλείται από τη συμπεριφορά κάποιου τρίτου. Έτσι, μια γυναίκα μπορεί να νιώσει ζήλια, όταν άλλες γυναίκες περιστοιχίζουν τον άνδρα της σε μια φιλική συγκέντρωση. Αυτό το φυσιολογικό συναίσθημα πιθανότατα εξαφανίζεται από μόνο του, χωρίς να προκαλέσει ορατές αλλαγές στη συμπεριφορά της.
2.Η νευρωτική ζήλια εμφανίζεται έντονα σε υπερευαίσθητα άτομα και συνήθως δεν οφείλεται σε σοβαρές ή ορατές αιτίες. Βασίζεται σε βαθιά ριζωμένα αισθήματα ενοχής και στο μηχανισμό άμυνας που ονομάζεται προβολή (η πράξη του να "προβάλλουμε" τα δικά μας αρνητικά ή κοινωνικώς απαράδεκτα συναισθήματα σε κάποιον άλλο). Για παράδειγμα, ο άνδρας που είχε μια εξωσυζυγική σχέση και αισθάνεται τύψεις και ενοχές για την πράξη του, "προβάλλει" τα συναισθήματα του στη γυναίκα του και την κατηγορεί για προκλητική συμπεριφορά και για την πιθανότητα απιστίας. Αρχίζει να νιώθει νευρωτική ζήλια, η οποία πηγάζει από τον ίδιο του τον εαυτό, τα συναισθήματα και τις πράξεις του, καθώς και από το φόβο μήπως η γυναίκα του διαπράξει απιστία.
3. Η παθολογική ξεπερνά τα όρια του κοινωνικά αποδεκτού και σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με την έμμονη ιδέα της απιστίας. Το άτομο που νιώθει αυτό το βασανιστικό συναίσθημα αισθάνεται συνήθως μειονεκτικά απέναντι στο σύντροφό του (ακόμα και αν δεν το παραδέχεται) και παρατηρεί εξονυχιστικά τη συμπεριφορά του άλλου, προκειμένου να βρει πειστήρια και αποδείξεις για την υποτιθέμενη απιστία. Μέσα από το διαστρεβλωτικό αυτό πρίσμα και το μεγεθυντικό φακό της μόνιμης ανησυχίας, παρεξηγεί και παρερμηνεύει το σύντροφό του, που βέβαια υποφέρει από αυτήν τη συμπεριφορά.
4. Η παράλογη μανιασμένη ζήλια που πηγάζει από αρρωστημένη φαντασία και δεν βασίζεται σε τίποτα πραγματικό. Οποιαδήποτε λογική εξήγηση και εμβάθυνση σ' αυτό το είδος της ζήλιας είναι άσκοπη. Το πιο κλασικό ίσως παράδειγμα αυτού του είδους ζήλιας αποτελεί το σεξπηρικό ζευγάρι του Οθέλλου και της Δεισδαιμόνας. Η άκριτη και αλόγιστη ζήλια του Οθέλλου για τη Δεισδαιμόνα τον ώθησε στο να τη σκοτώσει, επειδή φοβόταν ότι τον απατούσε. Μολονότι πρόκειται για ακραία περίπτωση, δεν παύει να είναι γεγονός ότι κυρίως οι γυναίκες είναι τα θύματα της άκριτης ζήλιας κάποιου άνδρα, η οποία εκδηλώνεται με λεκτική και σωματική βία. Βέβαια, δεν είναι πάντα εύκολο να καθορίσει κανείς το είδος της ζήλιας και συχνά τα όρια ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες δεν διακρίνονται επακριβώς.
Στρατηγικές για να ελέγξετε την ζήλια
1. Ενδυναμώστε την εμπιστοσύνη και σιγουριά στον εαυτό σας. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει να μειώσετε το άγχος και να αποβάλλετε την επιθετικότητα που σας διακρίνει. Δομώντας μια δυνατή προσωπικότητα θα απαλλαγείτε από τη ζήλια και την αμφιβολία που σας βασανίζει.
2. Αξιοποιήστε τις ικανότητές σας. Βελτιώνοντας την αυτοεικόνα σας θα εξαλειφθεί η ανησυχία και η οργή που κρύβεται μέσα σας. Συναισθήματα που έχουν να κάνουν με τον έντονο φόβο ότι δεν είστε αρκετός για να κρατήσετε το πρόσωπο που αγαπάτε. Με το να ζηλεύουμε, είναι σαν να ανακοινώνουμε στον/στην σύντροφό μας ότι απλά δεν αξίζουμε το ενδιαφέρον και την αγάπη του/της και ότι είμαστε πεπεισμένοι ότι σύντομα θα βρει κάποιον άλλο/άλλη καλύτερο από μας.
3. Αγνοήστε ότι αφορά τον αγαπημένο/η σας και τον υποτιθέμενο η αντίζηλο σας. Η υπερβολική ζήλια είναι ένας σίγουρος τρόπος για να χάσετε το ταίρι σας σε χρόνο μηδέν! Αν εξετάζετε τα κίνητρα και τις πράξεις του για να δείτε μήπως κρύβεται κάτι πίσω από αυτές και είστε συνεχώς σε εγρήγορση, τότε θα νιώσετε τέτοια φθορά που κάποια στιγμή θα έρθει το μοιραίο χτύπημα!
από τους ψυχολόγους- συνεργάτες του Υγεία Ευεξία
